Poziv Istine
U suri El-Kehf, Uzvišeni Allah kazuje:
وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ ۚ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مَالًا وَوَلَدًا
“A zašto nisi, kad si u vrt svoj ušao, rekao što Allah htjedne! Istinska moć je samo u Allaha! Ako vidiš da je u mene manje blaga i manje roda nego u tebe.” (El-Kehf, 39.)
tj. kada si ušao u vrt, vidio ga i zadivio se, zašto se nisi zahvalio Allahu, subhanehu ve te’ala, na blagodatima, Onome koji ti je, mimo drugih, podario imetak i djecu. Zašto tada nisi rekao: “Mašallah! Što Allah hoće to biva, istinska moć je samo u Allaha! “, tj. ako Allah htjedne, vrt će da potraje, a ako htjedne, nestat će, odnosno bit će uništen. To ukazuje na nemoć i slabost stvorenja, a da sva moć pripada Allahu, tebareke ve te’ala.
Šejh Ibn Usejmin, rahimehullah, rekao je: “U ajetu se navodi opća negacija snage, osim Allahove snage i moći, odnosno da snaga i moć pripadaju samo Allahu, tebareke ve te’ala. Kako onda pomiriti prividnu koliziju između ovih ajeta i ajeta u kojima Allah potvrđuje određenu snagu ljudima:
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً
“Allah je taj koji vas nejakim stvara, i onda vam, poslije nejakosti, snagu daje.” (Er-Rum, 54.)
فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً ۖ أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً ۖ وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ
“Ad se bez ikakva osnova bio na Zemlji uzoholio. ‘Ko je od nas jači?’ – govorili su. A zar nisu mali da je Allah, koji ih je stvorio, jači od njih – a i znamenja Naša su poricali.” (Fussilet, 15.)
Vidimo da Allah nije negirao posjedovanje određenog vida snage kod ovih stvorenja, što znači da je to potvrdio.
Tako da spoj među navedenim ajetima može biti na jedan od dva načina:
• Snaga koju posjeduje stvorenje je snaga koju mu je podario Uzvišeni Allah, a da mu Allah nije podario tu snagu, ne bi bio jak, što znači da snaga koju posjeduju stvorenja dolazi od Allaha, tebareke ve te’ala, odnosno ne postoji prava i istinska snaga mimo Allahove snage.
• Riječi koje su došle u ajetu: لَا قُوَّةَ (Nema moći, snage) imaju značenje: Nema potpune i savršene snage osim Allahove snage i moći. (Ibn Usejmin, Šerhu Akidetul-Vasitijje)
Ibn Kesir, rahimehullah, navodi da su neki dobri prethodnici (selefi) imali običaj govoriti: “Kada se zadiviš nekom svom stanju, ili imetku, ili djeci, kaži: ‘Mašallah, la kuvete illa billahi.'” (Ibn Kesir, Tefsir.)
Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao je: “O Abdullah ibn Kajs, hoćeš li da te uputim na jednu od džennetskih riznica?” Abdullah je rekao: “Svakako, Allahov Poslaniče ! ” “Reci: ‘La havle ve la kuvvete illa billah’ – ‘Moć i snaga je samo u Allaha.”‘ (Muslim)
Allah, tebareke ve te’ala, kaže:
وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَٰكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ
“Da je Allah htio, ne bi se međusobno oni poslije njih ubijali, kad su im jasni dokazi već došli, ali oni su se razišli; neki od njih su vjerovali, a neki su poricali. A da je Allah htio, oni se ne bi međusobno ubijali, ali Allah radi ono što On želi.” (El-Bekare, 253.)
tj. da je Uzvišeni Allah htio da ne dođe do sukoba između njih, ne bi ni došlo, jer se u Njegovoj univerzalnoj vlasti ne dešava ništa osim ono što On, tebareke ve te’ala, hoće. Ne postoji nešto ili neko ko se može suprotstaviti Njegovim odlukama ili izmijeniti odredbu. To znači da je sve to Allahova odredba i zapovijed, pa zato i kaže nakon svega:
وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ
“Ali Allah radi ono što On želi!”
إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ
“Allah radi ono što hoće!” (El-Hadždž, 14.)
وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ
“A Allah radi ono što hoće!” (Ibrahim, 27.)
أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَىٰ عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ ۗ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ
“Dopušta vam se stoka, ali ne ona koja će vam se navesti; dok obrede hadždža obavljate, nije vam dopušteno da lovite. Uistinu, Allah propisuje što On hoće.” (El-Maide, 1.)
U ovom ajetu Allah, tebareke ve te’ala, ukazuje da Njemu pripada apsolutno pravo da propisuje šta On želi, da određuje šta je halal, a šta haram, i da taj sud pripada isključivo Njemu, dželle dželaluhu. U navedenim ajetima nalazi se potvrda za određene savršene osobine kojima se opisao Uzvišeni Allah: svojstvo htijenja (želje), volje, snage, suda, onako kako to dolikuje Uzvišenom Allahu.
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ۖ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ ۚ كَذَٰلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ
“Onome koga Allah hoće da uputi – On srce njegovo prema islamu raspoloži, a onome koga hoće da u zabludi ostavi – On srce njegovo stegne i umornim učini kao da čini napor da na nebo uzleti. Eto, tako Allah one koji ne vjeruju bez podrške ostavi.“ (El-En’am, 125.)
Allah, azze ve dželle, kaže: “Onome koga Allah želi uputiti – On srce njegovo prema islamu raspoloži”, tj. On njegovo srce okrene prema islamu, u tome ga podrži i to mu olakša. Zbog toga su ovi znakovi nagovještaji dobra.
Ibn Abbas, radijallahu anhu, tumačeći ovaj ajet: “Onome koga Allah želi uputiti – On srce njegovo prema islamu raspoloži”, rekao je: “Allah, tebareke ve te’ala, njegovo srce širi i čini spremnim za prihvat tevhida i imana u Njega.”
Ibn Džerir, rahimehullah, prenosi od Ibn Mes’uda da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Koga Allah hoće uputiti, njegovo srce oraspoloži za islam.”
“Ima li za to kakav znak, o Allahov Poslaniče?”, upitaše ashabi. “Izbjegavanje ovog varljivog svijeta, a žudnja za vječnim boravištem, i pripremanje za smrt prije nego što dođe”, reče on.
Ibn Kesir, rahimehullah, rekao je: “Ovaj hadis ima više rivajeta, od kojih su neki spojenih seneda, a neki ne, ali oni jedni druge jačaju. A Allah najbolje zna.” (Ibn Kesir, Tefsir.)
Šejh Ibn Usejmin, rahimehullah, rekao je: “Ako osjetiš ovo kod sebe, znaj da ti Allah želi dobro i uputu, a onaj koji osjeti tjeskobu, da Allah sačuva, to je znak da mu Allah ne želi uputu, jer da želi, raširio bi njegove grudi i srce prema islamu. Zato primjećuješ da je namaz najteže djelo munaficima, a najveća radost i sreća iskrenim vjemicima.” (Ibn Usejmin, Šerhu Akidetul-Vasitijje)
Uzvišeni Allah kaže:
وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا
“…a onome koga želi u zabludi ostaviti – On srce njegovo stegne i umornim učini.”
Es-Suddi kaže: “To je srce u kojem nema nimalo mjesta za uputu i do kojeg ne može doprijeti niti stići ništa od imana koji bi mu vrijedio.”
كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ
“…kao kad čini napor da na nebo uzleti”,
tj. ne nalazi drugog izlaza nego da krene prema gore, zbog prevelike tjeskobe u grudima.
كَذَٰلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ
”Eto, tako Allah one koji ne vjeruju bez podrške ostavi.”
Kao što Allah, tebareke ve te’ala, tjeskobnim i tegobnim učini grudi onoga koga želi u zabludu odvesti, isto tako učini da šejtan zavlada njime i onima koji su kao i on odbili iman u Allaha i Njegovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, i da ih zavede i odvrati od Allahovog puta. Dokaz u navedenom ajetu je utvrđivanje osobine Allahove univerzalne volje koja obuhvata uputu i zabludu, tj. želi i uputu, a i zabludu Svojom kosmičkom voljom i odredbom, koja sadrži vrhunac Allahove mudrosti i pravičnosti.
POSTOJE DVIJE VRSTE ALLAHOVE VOLJE
Postoje dvije vrste Allahove volje: kosmička i šerijatska volja.
• Neki od dokaza i primjera za kosmičku volju:
وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا
“Kad hoćemo jedan grad da uništimo, onima koji su u njemu na raskoš navikli prepustimo da se razvratu odaju i da tako zasluže kaznu, pa ga onda do temelja razrušimo.” (El-Isra, 16.)
وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ ۚ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ
“A kad Allah hoće da jedan narod kazni, niko to ne može spriječiti; osim Njega nema mu zaštitnika.” (Er-Ra’d, 11.)
وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا
“…a onome koga želi u zabludi ostaviti – On srce njegovo stegne i umornim učini.” (El-En’am, 125.)
وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ ۖ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ
“l kad se spomene Allah – Jedini On, zgrče se srca onih koji ne vjeruju u ahiret, a kad se spomenu oni mimo Njega, gle! – oni se raduju.” (Ez-Zumer, 45.)
Allah ukazuje blagodat kome hoće i On, tebareke ve te’ala, upućuje koga hoće, u zabludi ostavlja koga On želi, daje kome hoće, uskraćuje onome kome On hoće, ponizuje i uzvisuje koga želi, i sve to radi isključivo iz Svoje velike i potpune mudrosti i pravednosti. Allah, dželle ve ‘ala, kaže:
قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ ۖ بِيَدِكَ الْخَيْرُ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
“Reci: ‘O Allahu, koji svu vlast imaš, Ti vlast onome kome hoćeš daješ, a oduzimaš je od onoga od koga hoćeš; Ti onoga koga hoćeš uzvisuješ, a onoga koga hoćeš unizuješ; u Tvojoj ruci je svako dobro, Ti, uistinu, sve možeš!” (Ali Imran, 26.)
Primjeri za drugu vrstu, Allahovu šerijatsku volju, htijenje:
وَاللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ
“Allah želi da vam oprosti.” (En-Nisa, 27.)
يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ
“Allah želi da vam olakša.” (En-Nisa, 27.)
مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَٰكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
“Allah ne želi da vam pričini poteškoće, već želi da vas učini čistim i da vam blagodat Svoju upotpuni, da biste bili zahvalni.” (El-Maide, 6.)
RAZLIKA IZMEĐU OVE DVIJE VRSTE VOLJE
• Kosmička volja može biti nekada ono što Allah voli i čime je On zadovoljan, a nekada što ne voli i čime nije zadovoljan, dok je šerijatska volja samo ono što Uzvišeni Allah voli i čime je zadovoljan. Griješenje se dešava Allahovom kosmičkom (univerzalnom) voljom, ali to Allah ne voli i nije zadovoljon time Svojom šerijatskom voljom.
• Allahova kosmička univerzalna volja mora da se desi, a šerijatska ne mora, nekada se desi, a nekada ne.
Naprimjer, od nevjernika se traži da bude vjernik, ali se to ne desi, ne ostvari. To znači da Allah želi da on bude vjernik (šerijatskom voljom), a to što se nije desilo i ostvarilo je Njegova univerzalna, kosmička volja. Jer, da je Allah htio, on bi bio upućen. Allah, dželle džellahu, kaže:
وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا
“Da Gospodar tvoj hoće, na Zemlji bi doista bili svi vjernici.” (Junus, 99.)
Napomena:
• Ove dvije vrste Allahove volje (šerijatska i kosmička) mogu da se nađu u isto vrijeme kod iskrenog i pokornog Allahovog roba, dok kosmička volja može da se nađe samo kod grješnika.
• Onaj koji ne potvrdi ove dvije vrste Allahove volje i ne pravi razliku među njima, kao što to potvrđuju sljedbenici ehli-sunneta, zalutao je poput sekti džebrija i kaderija.
Džebrije[1] su potvrdili samo kosmičku (univerzalnu) Allahovu volju, a kaderije[2] šerijatsku Allahovu volju. Ehli-sunnet potvrđuje dvije navedene Allahove volje i pravi razliku među njima.
DA LI STVORENJE POSJEDUJE SVOJU VOLJU?
Odgovor na ovo pitanje je potvrdan, tj. stvorenja imaju svoju volju, kao što kaže Uzvišeni Allah:
تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
“Vi želite prolazna dobra ovog svijeta, a Allah želi onaj svijet. Allah je silan i mudar.” (El-Enfal, 67.)
وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا
“A vi ćete htjeti samo ono što Allah, hoće. Allah, uistinu, sve zna i mudar je.” (El-Insan, 30.)
Treba znati da je volja stvorenja stvorena poput samih stvorenja i ona potpada pod Allahovu univerzalnu, kosmičku volju i slijedi je. Čovjekova volja nekada se obistini, a nekada ne, i svi smo svjedoci da mnoge stvari želimo, ali se one ne dese, a nekada se dese stvari koje mi uopće ne želimo. Ovakvo je stanje stvorenja.
A što se tiče Stvoritelja, sve što On želi (univerzalnom voljom) mora da se desi, a ono što On ne želi, to se nikako ne može desiti. Njegovu odluku ništa ne može spriječiti, ono što želi da uradi – to i uradi:
وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ ۚ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا
“Allahu ne može ništa umaći ni na nebesima ni na Zemlji; On, uistinu, sve zna i sve može.” (Fatir, 44.)
Na kraju možemo zaključiti:
Nema sumnje da niko nije u stanju spriječiti ono što Allah želi. Ono što On ne želi, sigurno neće biti, a ono što On želi, sigurno biva.
Onaj ko povjeruje – povjerovao je Allahovom, dželle ve ‘ala, voljom, a ko postane nevjernik, postao je nevjernik Njegovom voljom.
Medutim, iz ovoga se ne bi trebalo razumjeti da ta volja primorava nekoga na dobro ili loše djelo, i da čovjek nema nikakvu volju, te da je, ukoliko uradi kakvo dobro, bio na to primoran, kao i kakvo loše. Ne, jer je Allahova, dželle šanuhu, volja nešto drugo, različito od Njegovih naređenja. Allah, subhanehu ve te’ala, nešto želi, ali ne naređuje. Želi, jer se ništa ne može desiti bez Njegove želje, ali ne naređuje, jer On ne naređuje loša djela i nije zadovoljan nevjerstvom Svojih robova. On je šerijatskom obavezniku podario razum pomoću kojeg razlikuje dobro od zla, pa ako uradi dobro, uradio ga je zbog toga što je to htio, jer da on to nije uradio po svom izboru, ne bi zaslužio Džennet. Ko Mu se bude pokoravao, nagradit će ga Džennetom, a ko Mu bude neposlušan – kaznit će ga Džehennemom. A ako uradi loše, uradio ga je zbog toga što je to htio, jer da on to nije uradio po svom izboru, ne bi zaslužio Džehennem. Ako je slobodan u izboru i ako bude radio dobro, zaslužuje Džennet, a ako bude radio loše, zaslužuje Džehennem svojim radom i izborom.
A ako bi bio prinuđen na to, kako bi onda zaslužio nagradu ili kaznu?!
Allah, tebareke ve te’ala, dao je ljudima mogućnost slobodnog biranja, kako oni ne bi imali dokaz protiv Njega u onome što čine od dobra ili zla.
Ova mogućnost slobodnog biranja nalazi se u okviru teklifa (šerijatskih obaveza), koji je uvjetovan razumom i punoljetnošću, jer se obaveze temelje na razumu, a ono što razum nije u stanju shvatiti i razumjeti i što izlazi iz okvira teklifa, u tome čovjek nema slobodnog izbora, nego je podvrgnut određenim zakonitostima. A Allah upućuje onoga koga On, subhanehu ve te’ala, hoće!
______________________________________________________________
[1] Džebrijje su pretjerale u potvrđivanju Allahovog kadera tvrdeći da je rob primoran na svoje djelo, poput perke u zraku, koja nema ni udjela, niti snage, niti svoje volje. Allah, subhanehu ve te’ala, uputio je ehli-sunnet na istinit govor i sredinu u ovom poglavlju. Oni potvrđuju da su robovi ti koji, uistinu, izvršavaju djela i da se ta djela pripisuju njima, ali da je postupak roba stvarnost koju je odredio Allah, tebareke ve te’ala, Svojom voljom i Svojim stvaranjem. (op. a.)
[2] Kaderije negiraju određenje (kadr), pa kažu: “Djela robova i njihova pokornost, kao i nepokornost, ne ulaze u Allahovu odredbu.” Njihovo mišljenje je da Allah nije stvorio djela robova, niti je to tražio od njih, naprotiv, oni su neovisni od djela. Tako je rob, po njihovom mišljenju, sâm tvorac svojih djela. Time su Allahu pripisali još jednog stvoritelja, a taj postupak je širk u rububijjetu, pa su tako postali slični medžusijama (obožavateljima vatre), koji smatraju da svemir ima dva Gospodara. (op. a.)
_________________________________________
Iz knjige: Svojstva Milostivog – Sanel Ramić, prof.
